O’r Talwrn i Dŷ Tawe

Wythnos brysur o noson i noson o ddigwyddiad i ddigwyddiad oedd yr un ddiwethaf.  Wythnos lawog dymhorol a drycin tywyll yn ein harwain yn agosach at natur.  Bu tri uchafbwynt i’r wythnos:

1 – Bum yn aelod o dîm Talwrn y Beirdd yn cystadlu mewn ymryson arbenig ar gyfer yr Ŵyl Gerdd Dant ym Mhorthcawl.  Dysgais nad yw Porthcawl yn le hyfryd mewn tymhestl gerwin ar nos Lun tywyll.  Ond, yng nghwmni Mari Lisa, Karen Owen a Rhys Iorwerth mi lwyddom i golli yn erbyn tîm Rhys Dafis, Mair Tomos Ifans, Mari George ac Emyr Lewis.  Rhaid cyfaddef i mi fwynhau a chael chwerthin cryn dipyn, yn ogystal a’r ochneidiau angenrheidiol ar yr adegau addas!  Mae’r rhaglen i’w chlywed YMA.

2 – Dim ond tua pump ar ugain ddaeth i’r sesiwn werin y mis hwn (nos Wener) yn Nhŷ Tawe, ond roedd hynny’n ddigon i sicrhau ambell beint, canu mawr ac alawon dawns yn chwyrlio.  Cwrw Llŷn oedd yn y gasgen (Brenin Enlli) a chafwyd cryn bleser gan bobl Abertawe wrth lymeitian chwerw’r Gogledd.  Bu ambell i gân newydd hefyd a canwyd Tros Ryddid (Myrddin ap Dafydd a Geraint Lovegreen) i nodi cyfnod y pabi coch yn ein blwyddyn.

3 – Ardderchog oedd cael mynd a’r merched draw i ganol Abertawe i wylio’r orymdaith/carnifal cynnau goleuadau’r Nadolig.  Roedd hi’n anodd credu bod cymaint wedi dod allan i wylio a mwynhau.  Rhyfeddol.  Ac mae’r goleuadau ar y goeden Nadolig yn werth eu gweld – cymerwch olwg ar Heledd a Mirain o’i blaen wrth iddi gael ei goleuo.

Ond yr uchafbwynt, heb os, oedd gweld fflôt Menter Iaith Abertawe yn pasio heibio yn llawn egni, bwrlwm a Chymreictod.  Roedd yr holl beth yn wirioneddol wych ac yn ysbrydoli rhywun.  Carolau cyfoes ifanc Cymraeg eu hiaith a rhywrai yn galw allan “Nadolig Llawen” tra’n dawnsio ar fflôt a wnaethpwyd i edrych fel Draig Goch.  A hyn oll ar hyd Wind Street a’r Kingsway yn Abertawe.  Dyna i chi beth yw llwyddiant a digwyddiad i ni, y Cymry yn yr ardal hon, gael ymfalchio ynddo.  Roedd staff y Fenter yn glodwiw a’u brwdfrydedd yn codi calon.  Diolch enfawr iddynt ac i John Davies am ei waith ar y fflôt.  Heb os nac oni bai, fflôt y Fenter oedd y gorau o’r holl orymdaith.  Gwn bod 5 wythnos a mwy i fynd, ond mi gefais flas ar awyrgylch Gymreig y Nadolig eisoes yma yn Abertawe!

Ghazalaw yn Abertawe

Oes yna fyd gwerin i gael i rhywun sy’n ymddiddori yn ardal Abertawe? Wel, a derbyn fy mod wedi teithio unwaith tu hwnt i ffiniau 5 milltir o’r tŷ (i Ddolgellau) bu’r bythefnos ddiwethaf yn bleser o fwynhau Martyn Joseph, Cylch Canu 2, Dick Gaughan, Tecwyn Ifan, sesiwn werin Calan Gaeaf a’r twmpath anffurfiol, sesiwn werin nos Wener sydd i ddod, a heno mae Ghazalaw a Kizzy Crawford yn y Taliesin! Owfyrcil efallai!

Daeth ymhell dros gant a hanner i wrando ar Kizzy Crawford

---

yn y Taliesin. Mae ganddi steil gwylaidd, addfwyn hyfryd tra’n swyno gyda’i cherddoriaeth unigryw. Set dwyieithog oedd hon gydag ychydig yn ormod o Saesneg yn fy marn i. Ond set hyfryd a dwi’n falch iawn o fod wedi cael ei mwynhau heno.

Adolygiad onest nawr felly o Ghazalaw. Doeddwn i ddim eisiau hoffi Ghazalaw. Mae’r syniad o blethu cerddoriaeth Gymraeg ac Wrdaidd yn un ymhonus braidd yn fy nhyb i ac roeddwn i’n wir ddisgwyl cael fy siomi. Ond…

Gwrandewais ar wefan Ghazalaw cyn mynd i’r cyngerdd (gan taw dyna ydoedd) a sylweddoli bod y cyfan yn gweithio yn asiad perffaith ryfeddol. Sut allai hynny fod?

Roedd seiniau’r cyfan yn fyw yn aeddfed fwyn. Ni sylwais erioed o’r blaen ar dynerwch hyfryd lleisiau cantorion India. Bu’r cyfan yn isalaw i fwytai i mi cyn hyn. Bydd angen rhoi mwy o wrandawiad o hyn ymlaen.

Gydag harmoniwm, tabla, telyn (Georgia Ruth), ffidil (a seiniau’r dwyrain yn diferu ohoni), dwy gitâr a lleisiau cynganeddol cyfareddol gwych roedd y cyfanwaith yn trawsnewid y felan nos Sul i fod yn orig ddiddan i godi calon.  Nid canu caneuon o’r naill ddiwylliant a’r llall yn eu tro wnaethpwyd, ond cymysgu caneuon o’r ddau diwylliannol i greu caneuon newydd. Os na chawsoch y cyfle i wrando a gwylio yn fyw fe golloch gyfle. Os y daw’r cyfle i’ch rhan rhyw dro, ewch.

Un awgrym – gan fod Georgia Ruth yn bresennol, trueni na chafwyd cyfle i gael un gân unigol ganddi hi, i ychwanegu at y noson.

Bu’n rhaid prynu twtddisg wrth gwrs ac edrychaf ymlaen i fwynhau y cwlwm tyn hwn ymhellach dros y misoedd ddaw.  Pwy feddyliai y byddwn wedi mwynhau set ddwyieithog cymaint! Melys moes mwy…

Tecs a Dick

A minnau yn digwydd bod yn y Gogledd ddoe, cyd-ddigwyddiad pleserus dros ben oedd bod Dick Gaughan yn canu yn Nhŷ Siamas neithiwr gyda chefnogaeth gan neb llai na Tecwyn Ifan.

Nawr te, dwi’n dipyn o ffan o Tecwyn Ifan a bu’r athrylith Dick Gaughan yn ddylanwad mawr arna i ambell ddegawd yn ôl, felly dyma fentro draw i’r hen Neuadd Idris, prynu peint o Gwrw Cader, ac eistedd yn ôl i ymlacio a mwynhau.  Criw bychan oedd yno, pump ar ugain efallai, ond roedd yr awyrgylch a grewyd gan y ddau hyn yn llenwi’r lle.

Tecs yn gyntaf, felly.  Mae caneuon, llais, barddoniaeth a sgwrs Tecwyn Ifan yn hudol.  Eisteddais yno’n gwrando ac yn gwirioni.  Fyddwn i ddim yn ei alw’n ŵr carismataidd ar lwyfan, ond eto, yn ei gân mae ganddo rhywbeth sy’n denu ac sydd yn gallu creu ias yn well na neb arall.  Mae’n hawdd anghofio hefyd gystal gitarydd ydyw.  Dwi’n amau y byddai ef ei hun yn gwawdio’r fath ddatganiad, ond eisteddais yno yn mwynhau ei gerddoriaeth.

Yng nghanol y set canodd Gwaed ar yr Eira Gwyn a cefais f’atgoffa pa mor wych ydyw.  Aeth cryndod i lawr yr asgwrn cefn wrth glywed, unwaith eto, Gwaed y gwŷr ar yr eira gwyn…

Yna daeth tro Dick Gaughan ac roedd Dick hefyd yn wefreiddiol.  Mae ganddo ddawn dweud (er mor anodd yw deall yr acen Albanaidd ar adegau) ac mi wnes i fwynhau ei rantio gwleidyddol/hanesyddol.  Er enghraifft, dyfynodd yr undebwr llafur Gwyddelig, Jim Larkin, a ddywedodd “The great only look great because we are on our knees”.  Mae gitâr Dick Gaughan hefyd yn ardderchog, ond efallai bod y sbarc wedi mynd gyda’r blynyddoedd a’r llais yn dechrau dirywio?  Dwn im, ond er hynny roeddwn wrth fy mod ac wedi cael cryn fwynhad.

Ar ddiwedd y noson cefais gyfle i dynnu llun o ddau arwr – profiad!

Braf iawn oedd cael sgwrs gyda chyfeillion Dolgellau.  Alun Owen (Bontddu) yn llawn hwyliau ac Ywain Myfyr arweiniodd fi at ‘Gwin Dylanwad‘ ac yna i’r Torrent.

Ni fum o’r blaen yn Gwin Dylanwad (ers iddynt symud o Dylanwad Da), ond roedd croeso Llinos a Dylan yn ardderchog a cefais fraint o gael gweld y selar hen a thô isel, y waliau pren ganrifoedd oed, a’r ystafelloedd hen a hyfryd ar y lloriau uwch.  Lle rhyfeddol a phobl ryfeddol.  Cafwyd cwrw da (Brenin Enlli – Cwrw Llŷn) yno ac mae’n siwr y caf gyfle i fwynhau yno eto yn fuan.

Heddiw ces orig ddiddan – o wenau
A gwinoedd, rhof fawlgan
Yn glod i hardd windy glân
A hwyl Llinos a Dylan.

Y Torrent oedd y dafarn nesaf.  Hen dafarn hyfryd sydd wedi adfywio drwyddi yn ddiweddar.  Yno roedd cwrw Bragdy Conwy, California, yn flasus a’r cwmni yn ddiddan.  Hel atgofion gyda Myfyr am ddyddiau Gwerinos.  Cytuno ar gynlluniau a phrosiectau newydd (!) a hynny mewn awyrgylch uniaith Gymraeg.  Oedd, yn rhyfeddol o adnabod y Dolgellau cyfoes, roedd pob un wan jac yn y dafarn yn siarad Cymraeg a’r awyrgylch yn hynod hyfryd.

Dolgellau ar nos Iau ym mis Tachwedd.

Telsa Gwynne (1969 – 2015)

Telsa Gwynne (1969 – 2015)

I gystudd fe ddaeth gosteg – rhoi heddwch
A rhyddid i geindeg;
I ni, er melltith annheg
Ei hud ddeil i ehedeg.

Wedi salwch hir bu ergyd drom o golli Telsa ddoe. Ni fu’n fwriad gen i erioed i sgwennu teyrngedau ar y blog hwn a gobeithio na fydd raid gwneud hynny eto am amser hir, ond weithiau does dim dewis.

Dywedodd cyfaill wrthyf am Gwglo ei henw bore yma i gael gweld yr holl deyrngedau Saesneg a gyfansoddwyd a gwneuthum hynny. Mae’r Trydarfyd, Gweplyfr a’r blogiau yn llawn negeseuon a chofiannau, i’r fath raddau fel ei fod yn syndod o’r mwyaf i mi. Achos, i mi gael esbonio, er fy mod yn ei hadnabod yn weddol dda, ni sylweddolais erioed ei bod mor adnabyddus ar draws sawl maes o amgylch y byd. Yn wir, o ddarllen y blogs:

Gwglais! Chwiliais! Darllenais dri,
Nid hon a ddisgrifir yw fy Nhelsa i.

Felly rheidrwydd yw colbio’r allweddell hwn i goffau a dathlu cyfraniad Telsa Gwynne i Gymru a’r Gymraeg.

Roedd Telsa yn ymfalchïo yn ei gwreiddiau. Rhannwyd y gwreiddiau hynny yn ganghennau o’r Hen Ogledd ac o Gymru. Byddai’n ymweld â’i theulu yn ardal Newcastle ambell dro ac yn dychwelyd i Dŷ Tawe gyda photeli medd o Lindisfarne er mwyn i gerddorion y sesiwn werin gael blasu beth oedd yr hen Frythoniaid yn ei yfed! Ond o ddewis, daeth Telsa i fyw i Abertawe i hyfforddi a gweithio fel nyrs ac ymsefydlu yma yn ei Chymru hi. Dysgodd Alan (ei gŵr) a hithau Gymraeg ac aeth Telsa ymlaen i wneud gradd Gymraeg ym Mhrifysgol Abertawe. Roedd hi newydd gychwyn ar ddoethuriaeth yn Academi Hywel Teifi pan gyrhaeddodd yr aflwydd a’i gorfodi i roi’r gorau iddi.

Gwirionodd Telsa ar y Gymraeg a’r pethau Cymreig. Telsa oedd un o brif weinyddion y bar yn sesiynau gwerin Tŷ Tawe am flynyddoedd maith, hi oedd un o brif wirfoddolwyr Caffi Clonc fore Sadwrn Tŷ Tawe, a bu’n aelod o bwyllgor rheoli Menter Iaith Abertawe am flynyddoedd. Bu ei chyfraniad yn enfawr ac mae’r golled yn enbyd. Wrth gyrraedd y caffi yn Nhŷ Tawe ar fore Sadwrn, neu wrth gyrraedd gig neu sesiwn werin roedd gwên, sgwrs rwydd a diwylliedig yn disgwyl unrhyw un. Cofiaf yn iawn am ei gofid wrth roi cymorth cyntaf i Mirain (4 oed) wedi iddi wasgu ei bys yng nghornel drws yn Nhŷ Tawe.

Awgrymais rhyw dro y dylai gael ei thalu am redeg y bar mor ddiffwdan o fis i fis, ond ei hymateb oedd ei bod wedi derbyn gymaint o fudd oddi wrth Tŷ Tawe wrth ddysgu’r Gymraeg ar hyd y blynyddoedd ac o gael cyfeillion Cymraeg yno, ei bod yn teimlo mai ad-dalu yn unig a wnâi. Gwrthododd unrhyw daliad yn bendant.

Roedd ei chwmni yn ddifyr bob amser. Gwirionai ar farddoniaeth Gymraeg a Saesneg. Ymhyfrydai ei bod wedi canfod hen gywyddau maswedd nad oedd rhyw ddarlithwyr ym Mhrifysgol Abertawe eisiau eu trafod a byddai yn ceisio eu trafod â hwy cyn amled a phosib! Mwynhâi wrando ar feirdd yn adrodd eu gwaith ac roedd yn hoff iawn o grwpiau gwerin-pync ymhob iaith. Byddai wedi bod wrth ei bodd gyda’r treigliad o’i henw a wneuthum uchod er efallai y byddai’n fy ngheryddu’n ysgafn am y peth.

Rhoddodd sawl un ohonom ar ben ffordd yn y byd cyfrifiadurol ac roedd ei blog Cymraeg gystal pob tamaid a’r memrwn Saesneg y bu’n ei gadw hefyd. Bu’n ein hannog i ystyried defnyddio systemau cyfrifiadurol tu hwnt i Microsoft ac Apple (rhywbeth nad yw’n anghyffredin erbyn hyn), ond mewn gwirionedd roedd ei chefndir yn y maes hwnnw yn guddiedig i’r rhan fwyaf ohonom. Gwyddom, wrth reswm, am ei gallu rhyfeddol gyda chyfrifiaduron a datblygu meddalwedd, ond nid oedd yn destun trafod rhyngom. Ac felly, rhyfeddach fyth im yw darllen negeseuon pobl ar y we heddiw yn talu teyrngedau o bob cornel o’r byd.

Bu’r cyfnod o waeledd yn hir, ond parhaodd ei gwenau. Bu’r profiad o ymweld â Telsa a hithau’n sâl yn un cymysg. Profiad o rwystredigaeth bod rhywun mor annwyl, egwyddorol a hwyliog yn gorfod dioddef, ond profiad hyfryd hefyd o gael trin a thrafod y byd a’i bethau. Celodd ei phoen rhagom gymaint ag oedd hynny’n bosibl. Dywedodd wrthyf bod y pethau dibwys wedi mynd yn angof iddi a’i bod am ganolbwyntio ar y pethau pwysig. Y pethau hynny pan yn sgwrsio gyda mi oedd byd natur, adar, blodau, barddoniaeth, canu (gyda gitâr), y ‘pethau’ Cymraeg, ac hanes ei theulu. Ar un achlysur roedd cyfaill arall iddi wedi galw heibio ac wedi rhoi cregyn o lan y môr Abertawe iddi’n anrheg gan nad oedd Telsa erbyn hynny’n gallu mynd at y traeth. Yno y buom am orig yn gwrando ar seiniau rhyfeddol llanw a thrai mewn cragen.

Estynnwn ein cydymdeimlad dwysaf at Alan a’r teulu agos i gyd.

Ymweld

Clyw’n llef yr hydref oer hyn – er yr haul
Teimlwn rew diderfyn
A gwae o golli Telsa Gwynne.

 gwendid fe es yn gyndyn – i’w gweld
Es ag ofn meidrolyn,
Gwiw awr fu â Telsa Gwynne.

Hoff orig i ganu offeryn – fu
Yn fwyn ar ddydd gwrthun,
Hael ei sgwrs oedd Telsa Gwynne.

Drwy awr dreng adroddodd englyn – a’i hwyl
Yn parhau i’m dilyn.
Loes gudd oedd loes Telsa Gwynne.

Er yn dawel yn ei gwely’n dioddef,
Hud ei hedd drwy ddeigryn
A gwefr ddaeth gan Telsa Gwynne.

Yn dirion gwelsom aderyn yr haf
A holl rin blodeuyn.
Ni welais gur Telsa Gwynne.

Gwylio heb weled gelyn – yn hwyliog
Heb wylo na dychryn,
Mwynhau gwenau Telsa Gwynne.

Yr eigion glywsom mewn cregyn – tonnau
Fel tannau hen delyn
Yn gain, alaw Telsa Gwynne.

Ond yn dyner dychwel deryn – a daw
I dir wefr blaguryn
Llon o gofio’n Telsa Gwynne.

Calan Gaeaf

Nid pawb sydd a’r amynedd, na’r arddeliad, i drefnu noson Calan Gaeaf oddi wrth yr heip Seisnig-Americanaidd, ac felly mae’n diolch yn fawr i Tracey a Geraint am drefnu noson o hwyl yn y ganolfan sgowtiaid uwchben Ystalyfera.

Mewn lleoliad hyfryd bu coelcerth fawr, canu, tysen bôb a chaws a ffa, danteithion melys, casgen o gwrw (cyfraniad gan Gareth Rees) a sesiwn werin gyda thwmpath anffurfiol yn ychwanegu at yr achlysur.

Noson braf iawn.  Do, mi wisgais fwgwd a bu cryn ganu a llymeitian rhwng y pymtheg ar ugain a ddaeth.

Byddai’n braf gweld yr un peth yn digwydd yn flynyddol.